Lizozim kao prirodna imunokomponenta na kojoj počiva jedinstvenost LYSOBACT lijekova

„Otkriće lizozima pobudit će jednog dana veći interes od otkrića penicilina”, izjavio je Aleksander Fleming, slavni naučnik i nobelovac koji je otkrio enzim lizozim u nosnom sekretu 1922. godine. „Penicilin nije bio prvi antibiotik koji sam otkrio“, naglasio je u svom predsjedničkom obraćanju na sastanku britanskog Kraljevskog medicinskog društva 18. oktobra 1932., gdje je akcent stavio na lizozim i njegove benefite. Fleming je bio svjestan činjenice da u tom trenutku važnost lizozima u izgradnji prirodnog imuniteta još nije bila šire prepoznata – ovo Flemingovo otkriće dobilo je na značaju u imunologiji tek krajem 20. stoljeća, kada je uočena prava vrijednost lizozima kao prvog otkrivenog antimikrobnog proteina, ali i jednog od najvažnijih faktora našeg urođenog imuniteta.

Kamen temeljac

Lizozim je kamen temeljac urođenog imuniteta čovjeka. Sposobnost lizozima da razara bakterijske ćelije postat će osnova njegovog naziva (lysis – razaranje,  enzim – proteinski katalizator hemijskih reakcija).  Prema sastavu lizozim je protein, građen od 129 aminokiselina, a prema djelovanju enzim, koji se u literaturi ponekad sinonimno naziva i muramidaza. Lizozim je prirodna imunokomponenta našeg organizma i svi se rađamo s ovim, po mnogo čemu posebnim enzimom. Prisustvo lizozima dokazano je u mnogim ćelijama: neutrofilnim leukocitima, retikuloendotelnim ćelijama, monocitima/ makrofagima, Kupferovim ćelijama jetre. Osim toga, prisutan je u tjelesnim tekućinama i sekretima (pljuvačka, suze, majčino mlijeko, urin) i tkivima (jetra, hrskavica i koža). 

Nakon otkrića lizozima u nosnom sekretu uslijedila su brojna ispitivanja iz kojih su proizašla saznanja o strukturi, funkciji, genetici, biosintezi, regulaciji, enzimskoj aktivnosti i drugim svojstvima lizozima. Pregledom fundusa Nacionalne medicinske biblioteke SAD-a danas nalazimo oko 50.000 naučnih publikacija i članaka u kojima se spominje lizozim ili njegova aktivnost.

Lizozim još nazivaju i „tjelesnim antibiotikom“, ali njegova ukupna uloga u organizmu je puno značajnija i šira od njegove antibakterijske aktivnosti. Enzimske i antibiotske osobitosti s pravom svrstavaju lizozim u skupinu tzv. enzibiotika, enzima koji ispoljavaju antibakterijsku i antifungalnu aktivnost. Međutim, lizozim je jedinstven enzibiotik koji ispoljava i mnoga druga, dodatna i medicinski, također, značajna djelovanja, kao što su, primjerice, antivirusno, antiinflamatorno i imunomodulatorno djelovanje.

Brojne prednosti

Čak ni zdravstvenim radnicima još uvijek nije dovoljno poznata širina spektra biološkog i farmakološkog djelovanja lizozima i prednosti njegove primjene u brojnim kliničkim situacijama u svakodnevnoj praksi, što je razlog nedovoljne iskorištenosti potencijalnih benefita primjene lijekova koji sadrže ovaj enzim. 

Na bakterije lizozim djeluje baktericidno (uništava ih), enzimskim i neenzimskim mehanizmom.

Primarno antibakterijsko djelovanje zasniva se na sposobnosti hidrolize (otapanja) ćelijskog zida bakterija većine Gram-pozitivnih bakterija. Osim toga, neenzimskim mehanizmom lizozim se kao polikation veže na polianionske molekule u ćelijskom zidu, što aktivira bakterijske autolizine koji dovode do lize i smrti bakterijske ćelije. Lizozim, također, utječe i na oslobađanje dvovalentnih kationa iz bakterijskih membrana, što dovodi do njene destabilizacije. Kationskim mehanizmom molekule lizozima se ugrađuju u ćelijsku membranu bakterija i u njoj formiraju pore. Na taj način lizozim povećava i propusnost membrane bakterijske ćelije za druge molekule antimikrobnih sredstava – antibiotike, i objašnjava sinergističko djelovanje lizozima i antibiotika – naprimjer, u liječenju bakterijske upale ždrijela i/ili krajnika.

Lizozim djeluje antivirusno precipitacijom virusnih čestica, a potiče i aktivaciju limfocita T, koje se bore protiv virusa. U antivirusnom spektru djelovanja lizozima dokazano je djelovanje protiv virusa Herpes simplex i Herpes zoster, što u svjetlu medicinskih dokaza opravdava primjenu lizozimske LYSODERM kreme u terapiji herpetičnih lezija na usnama, te herpes zoster infekcije kod imunokompromitiranih osoba.

Lizozim pokazuje antimikotično djelovanje, koje ponekad ostane u sjeni prominentnih antibakterijskih efekata ove molekule. Dosadašnja ispitivanja uglavnom su se fokusirala na djelovanje protiv gljivice koja se zove Candida albicans. Lizozim razgrađuje ćelijski zid ovih gljivica, ali i koči odvajanje zrelih ćelija Candidae albicans, što dovodi do nakupljanja ćelijskog materijala i čini gljivicu nesposobnom za daljnji rast.

Lizozim se odlikuje i imunomodulatornim djelovanjem. Lizozim je prirodna imunokomponenta većeg broja ćelija imunološkog sistema i jedna od najvažnijih komponenti nespecifične lokalne otpornosti sluznica, čemu u prilog govori činjenica da su nivoi imunoglobulina IgA i lizozima u međusobnoj korelaciji i često su sniženi u stanjima stresa, što predstavlja objašnjenje benefita primjene egzogenog lizozima u stanjima sniženog lokalnog imuniteta sluznice usne šupljine i grla.

Osim navedenih osnovnih djelovanja, lizozim ispoljava i druga korisna djelovanja.

Protuupalno djelovanje lizozima uključuje stabilizaciju membrana upalnih ćelija, prevenciju njihove prekomjerne razgradnje i oslobađanja molekularnih medijatora upale, uz smanjenje aktivnosti i sprečavanje prekomjerne aktivacije proteolitičkih enzima koji imaju destruktivnu ulogu u upalnom procesu.

Stimulacija fagocita (bijelih krvnih ćelija koje štite organizam putem razgradnje/fagocitoze štetnih stranih čestica, mikrorganizama i mrtvih ili umirućih ćelija) od lizozima pomaže pri zarastanju rana i smanjenju degenerativnih i nekrotičnih procesa (proregenerativno djelovanje lizozima). Smatra se da ćelije sluznice nepčanih krajnika imaju sposobnost da proizvode lizozim koji utječe na jačanje lokalne nespecifične prirodne otpornosti sluznice grla i usne šupljine (mukoprotektivno djelovanje).

Lizozim pokazuje indirektno antialergijsko djelovanje koje se temelji na stimuliranju fagocitoze i snižavanju antigenskog opterećenja organizma te pojačavanju funkcije limfocita. Lizozim pridonosi prepoznavanju štetnih antigena i sprečavanju njihovog prodora u organizam. Kao sastavna komponenta sluznice usta i grla, predstavlja i prvu liniju odbrane od vanjskih respiratornih alergena.

Osim toga, lizozim inhibira pričvršćivanje bakterija Streptococcus mutans i Streptococcus sanguis (koje uzrokuju karijes) za zubnu pelikulu, čime se smanjuje akumulacija dentalnog plaka (antiplak djelovanje).

Lizozim djeluje i antioksidativno, što rezultira smanjenjem oksidativnog stresa.

Praktična primjena lizozima u sastavu lijekova LYSOBACT

Prema trenutnoj ATC klasifikaciji, farmaceutski preparati koji sadrže lizozim spadaju u skupinu oralnih antiseptika i namijenjeni su za liječenje grlobolja različite etiologije, ali i većeg broja drugih oboljenja sluznice usne šupljine. S jedne strane, zajednička karakteristika većine oralnih antiseptika je antiseptičko djelovanje putem mehaničkog čišćenja bakterija, svojstveno kationskim surfaktantima. Također, pojedini oralni antiseptici mogu sadržavati neke od nesteroidnih antireumatika čije se antiinflamatorno djelovanje terapijski iskorištava protiv stanja grlobolja i drugih upalnih stanja sluznice usne šupljine i grla.  Međutim, niti jedan oralni antiseptik ne ispoljava tako širok spektar farmakoloških djelovanja kao što ispoljava lizozim – što ovaj enzibiotik čini jedinstvenim oralnim antiseptikom. U našoj regiji jedino LYSOBACT proizvodi sadrže lizozim.  

Širok spektar bioloških i farmakoloških dejstava lizozima je osnova dokazane kliničke efikasnosti LYSOBACT proizvoda kod većine akutnih upalnih oboljenja sluznice grla i usne šupljine. Zahvaljujući antimikrobnom i imunomodulatornom učinku, LYSOBACT lijekovi u oblicima komprimiranih lozengi i oralnog spreja našli su svoju primjenu u samomedikaciji grlobolje, ali i kod svih blagih do umjereno teških upalnih procesa u usnoj šupljini praćenih bolom, kao što su upala krajnika (tonzilitis), glasnica (laringitis), usne sluznice (stomatitis), desni (gingivitis), afte te stanja nakon tonzilektomije (nakon „vađenja krajnika“) i drugih operativnih zahvata u usnoj šupljini.

Uključivanje lijekova koji sadrže lizozim u kompleksnu terapiju ovih grupa oboljenja ima posebnu praktičnu vrijednost naročito kod djece, kod koje su koncentracija i aktivnosti lizozima u pljuvački nešto niži nego kod adolescenata i odraslih. Očigledno je da ova činjenica, uz nezrelost ćelijskih adaptivnih reakcija i dobno vezanog deficita u proizvodnji IgA, doprinosi izraženijoj podložnosti djece za infekcije gornjih dijelova respiratornog trakta, usne šupljine i ždrijela.

Na ovim mjestima lizozim pruža podršku, ne samo urođenoj zaštiti od patogenih bakterija, gljivica i virusa već i održavanju imunološke homeostaze. Lokalna primjena lijekova koji sadrže lizozim usmjerena je na istovremenu supresiju rasta patogenih mikrorganizama u oralnoj šupljini i ždrijelu, uz očuvanje mehanizama otpornosti na kolonizaciju ovim mikrobima, čime se skraćuje trajanje infekcije i sprečava njeno ponavljanje. Od velikog značaja je činjenica da je kod pacijenata s akutnim respiratornim infekcijama, hroničnim oblicima tonzilitisa i faringitisa, kao i paradontopatijama, ovaj efekt lijeka na smanjenje kolonizacije usne šupljine i ždrijela patogenim i uvjetno patogenim mikroorganizmima, uz porast simbionta u korelaciji s antimikrobnim djelovanjem na uzročnike bolesti.  Ove činjenice sugeriraju da primjena Lysobact lijekova u okviru strategije za poštedu lokalne biocenoze (zajednice svih normalno fiziološki prisutnih mikrorganizama u ograničenom životnom prostoru usne šupljine) u  liječenju inflamatornih oboljenja usne šupljine i ždrijela i paradontopatija može predstavljati preferiranu opciju u poređenju s mnogim drugim oralnim antisepticima.